از سیر تا پیاز تاسیس شرکت‌های دانش بنیان

شرکت‌ و مؤسسه دانش‌بنیان، شرکت یا موسسه‌ خصوصی و یا تعاونی است که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصاد (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و باارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوط تشکیل می‌شود.

انواع شرکت‌های دانش‌بنیان

شرکت‌هایی که فقط اعضای هیات علمی مالک آن هستند
در صورتی که سهام دانشگاه کمتر از 50 درصد باشد،‌ شرکت دانش‌بنیان، شرکتی خصوصی است که باید تابع قانون تجارت باشد و در اداره ثبت شرکت‌ها ثبت شود.
شرکت‌ هایی که دانشگاه‌ها نیز در آن مالکیت دارند
درصورتیکه سهام دانشگاه 50 درصد یا بیشتر باشد، شرکت دانش‌بنیان، شرکتی دولتی است.

با توجه به تعریف و کارکردهای شرکت‌های دانش‌بنیان، این شرکت‌ها، به عنوان بنگاه‌های اقتصاد دانش‌بنیان، نقش محوری در ساختار این نوع اقتصاد ایفا می‌نماید. شرکت‌های دانش‌بنیان، با توجه به ویژگی‌های خود و پویایی و تطبیق با شرایط محیط پیرامونی و انعطاف‌پذیری بالا، ظرفیت مناسبی برای اقتصاد مقاومتی دارا هستند. همچنین توزیع عادلانه‌تر ثروت، بر اساس شایسته‌سالاری در چنین شرکت‌هایی، تاثیر زیادی در عدالت اقتصادی دارد و از سوی دیگر، با توجه به توانمندتر بودن این شرکت‌ها، در مقایسه با شرکت‌های سنتی، سبب افزایش بهره‌وری و کارآمدی شرکت‌های دولتی واگذارشده خواهد شد.
علاوه بر این، استراتژی عدم تمرکز فعالیت‌های تولیدی در چند شرکت بزرگ دولتی، مانع از تحریم آسان محصولات یا مواد اولیه‌ شرکت‌ها می‌گردد. با توجه به این که یکی از عوامل اساسی رشد تولید سرانه‌ی ملی، اقتصاد دانش‌بنیان و بنگاه‌های اقتصادی دانش‌بنیان است، یکی از راهکارهای اساسی خودکفایی پایدار در محصولات استراتژیک، ارتقای فناوری و افزایش بهره‌وری عوامل تولید از طریق دانش‌بنیان نمودن اقتصاد و توسعه‌ شرکت‌های دانش‌بنیان است.
یکی از اساسی‌ترین زیرساخت‌های اقتصاد دانش‌بنیان و پیش‌نیاز تحقق استراتژی شرکت‌های دانش‌بنیان، سرمایه‌ی انسانی خلاق، نوآور و دانشی است که با توجه به ترکیب جمعیتی کشور ایران و جمعیت بالای جوانان تحصیل‌کرده و نیروی انسانی به عنوان بزرگ‌ترین و باارزش‌ترین سرمایه‌ کشور، باید مورد توجه قرار گیرد و بدین ترتیب، با توانمند نمودن و تشویق و زمینه‌سازی فعالیت آنان در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان، کشور توان رویارویی با هرگونه تهدید و تحریم اقتصادی را خواهد داشت.

شرکت‌های دانش‌بنیان چگونه ایجاد می‌شوند؟
دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی پس از تصویب امکان تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان در آیین‌نامه‌ مالی و معاملاتی خود در هیات امنا، می‌توانند شروع به تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان کنند. هر شرکت دانش‌بنیان به پیشنهاد تعدادی از اعضای هیات علمی و تصویب دانشگاه یا واحد پژوهشی تاسیس خواهد شد و یا توسط دانشگاه و واحد پژوهشی به اعضای هیات علمی پیشنهاد می‌شود. دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی به صورت‌های زیر می‌توانند در شرکت‌های دانش‌بنیان سهامدار باشند:

به جهت اعتبار دانشگاه یا واحد پژوهشی، بخشی از سهام شرکت دانش‌بنیان به نام دانشگاه یا واحد پژوهشی می‌شود. (حداقل 5 درصد)
به دلیل استفاده از مورد یا موارد مشخصی از یافته‌های پژوهشی دانشگاه یا واحد پژوهشی در شرکت،‌ بخشی از سهام شرکت با توافق سهامداران (دانشگاه یا واحد پژوهشی و دیگر سهامداران حقیقی یا حقوقی) به نام دانشگاه یا واحد پژوهشی می‌شود. (در هر مورد استفاده، بنا بر ارزش موضوع استفاده‌شده، سهام مربوطه می‌تواند از 1 تا 100 درصد باشد.)
به علت سرمایه‌گذاری مستقیم دانشگاه، بخشی از سهام شرکت دانش‌بنیان به نام دانشگاه است. (درصد، متناسب با میزان سرمایه‌گذاری است.)
به جهت خدمات دیگری که دانشگاه به شرکت دانش‌بنیان ارایه می‌دهد، بخشی از سهام به نام دانشگاه می‌شود. (متناسب با میزان خدمات)
اگر شرکت دانش‌بنیان دولتی باشد، بدون نیاز به ارایه‌ هیچ خدماتی، حداقل50 درصد سهام به نام دانشگاه یا واحد پژوهشی است.
هر دانشگاه در سال نخست می‌تواند یک شرکت مادر تخصصی راه‌اندازی کند.
ایجاد این شرکت‌ها با همکاری شهرداری‌ها یا مشارکت دانشگاه‌های منطقه در اولویت می‌باشد.

نکاتی در مورد ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان

شرکت دانش‌بنیان به‌صورت شرکتی و مستقل از تشکیلات دانشگاه اداره می‌شود و دانشگاه به میزان سهامی که در شرکت دانش‌بنیان دارد، در مدیریت آن تاثیرگذار بوده و در سود و ضرر آن شریک است.
سازمان‌های حقوقی (خصوصی یا دولتی) خارج از دانشگاه، متناسب با میزان سرمایه‌گذاری خود، می‌توانند سهامدار شرکت دانش‌بنیان باشند. (شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان با مشارکت صنایع دولتی یا خصوصی و دستگاه‌ها و سازمان‌های اجرایی در موفقیت آن‌ها تاثیر دارد.) در صورتی که بیش از50 درصد سهام اینگونه شرکت‌ها دولتی باشد، باید به تصویب هیات وزیران برسد.
رییس و معاونین دانشگاه و واحد پژوهشی در زمان تصدی مسوولیت، می‌توانند سهامدار شرکت‌های دانش‌بنیان شوند؛ و لیکن هیات مدیره و مدیرعاملی اینگونه شرکت‌ها را تا زمان تصدی مسوولیت نمی‌توانند داشته باشند.
در شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی، اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی، متناسب با میزان وقت‌گذاری و نوع فعالیت در شرکت (علاوه بر انجام وظایف دانش‌بنیان) یا متناسب با میزان مشارکت در مالکیت فکری موضوعی که در شرکت استفاده می‌شود و یا متناسب با میزان سرمایه‌گذاری واقعی (نه اسمی) که در شرکت دارند، سهامدار می‌شوند.
در شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی، افراد حقیقی داخل یا خارج از دانشگاه یا واحد پژوهشی (غیر از اعضای هیات علمی) می‌توانند به دلایل خاص و یا شرایطی که دانشگاه یا واحد پژوهشی تعیین می‌کند، صاحب بخشی از سهام شوند.
برای ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان که اعضای هیات علمی، صد در صد مالکیت را دارند، نیازی به تصویب دانشگاه نیست و احراز عضویت علمی متقاضیان تاسیس شرکت کافی است.

شاخص‌هایی برای تشخیص شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان
شاخص‌های تشخیص شرکت‌های دانش‌بنیان به دو دسته شاخص‌های عمومی و اختصاصی تقسیم می‌شوند. شرکت‌های متقاضی باید علاوه بر شاخص‌های عمومی، شرایط مشخص‌شده در یکی از سه دسته شاخص‌های اختصاصی را نیز احراز نمایند.
شاخص‌های عمومی

حداقل دو سوم از اعضای هیات مدیره‌ شرکت، حداقل دو مورد از شرایط ذیل را احراز کنند:
- حداقل دارای مدرک کارشناسی باشند.
- حداقل سه سال سابقه‌ فعالیت کاری یا علمی در حوزه‌ فعالیت شرکت و یا سابقه‌ی مدیریتی داشته باشند.
- حداقل یک اختراع ثبت‌شده‌ ارزیابی‌شده‌ داخلی یا یک اختراع بین‌المللی مرتبط با حوزه‌ کاری شرکت داشته باشند.
نیمی از درآمد ناشی از فروش محصولات و خدمات دانش‌بنیان از طریق قرارداد باشد. (به استثنای شرکت‌هایی که در مرحله‌ تجاری‌سازی اولین کالای دانش‌بنیان هستند، مشروط بر آنکه دارای تولید پایلوت موفق همراه با استاندارد و دارای بازار مطمئن یا اعلام نیاز معتبر همراه با قرارداد تولید کالا باشند.)
سابقه بیمه پرداختی برای حداقل 3 نفر از کارکنان تمام وقت شرکت، حداقل 6 ماه باشد.
عدم سوءسابقه و تخلفات مکرر در انجام تعهدات قبلی با وجود امکان انجام تعهدات.

شاخص‌های اختصاصی
شرکت متقاضی باید علاوه بر دارا بودن شاخص‌های عمومی، واجد کلیه شرایط اختصاصی در یکی از دسته‌بندی‌های زیر نیز باشد:
شرکت‌های تولیدی محصولات دانش‌بنیان

تولیدکننده‌ کالای دانش‌بنیان (مطابق فهرست مصوب)
نهادینه‌سازی و بومی‌سازی دانش فنی از طریق تحقیق و توسعه
دارای گواهینامه‌ انطباق استاندارد یا تأییدیه‌ معتبر
نسبت نیروی انسانی تمام وقت در بخش‌های غیرپشتیبانی شرکت با درجه کارشناسی و بالاتر فعال در بخش‌های مرتبط با تولید کالاهای دانش‌بنیان شرکت به کل کارکنان تمام وقت، حداقل 30 درصد باشد.
هزینه‌ تحقیق و توسعه حداقل 7 درصد فروش سالیانه‌ شرکت باشد.
عرضه‌ کالای دانش‌بنیان یا ارتقای آن هر دو سال یکبار باشد.

شرکت‌های تحقیق و توسعه و خدمات طراحی مهندسی

فعالیت تحقیق و توسعه و خدمات طراحی مهندسی مرتبط با یکی از کالاهای دانش‌بنیان باشد.
نسبت نیروی انسانی تمام وقت در بخش‌های غیرپشتیبانی شرکت با درجه کارشناسی و بالاتر فعال در بخشهای مرتبط با خدمات تحقیق و توسعه و طراحی مهندسی شرکت، به کل کارکنان تمام وقت، حداقل 50 درصد باشد.
حداقل یک کالا یا خدمت جدید یا بهبودیافته و یا بهبود فرایند در یک سال گذشته عرضه شده باشد.
تولید شرکت حداکثر در حد تولید نمونه آزمایشی یا پایلوت باشد.

شرکت‌های خدمات تخصصی دانش‌بنیان

انطباق نوع خدمت با فهرست مصوب
نسبت نیروی انسانی تمام وقت در بخش‌های غیرپشتیبانی شرکت با درجه کارشناسی و بالاتر فعال در بخش‌های مرتبط با ارایه خدمات تخصصی دانش‌بنیان شرکت، به کل کارکنان تمام وقت، حداقل 50 درصد باشد.
هزینه تحقیق و توسعه مرتبط با خدمات تخصصی دانش‌بنیان حداقل 7 درصد فروش سالیانه شرکت باشد.
حداقل درآمد سالیانه‌ی شرکت برابر یک میلیارد ریال به قیمت ثابت سال 91 باشد.

چه شرکتهایی دانش‌بنیان نوپا محسوب می‌شوند؟
شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا، شرکتهایی هستند که همه‌ شاخص‌های زیر را احراز نمایند:

تولیدکننده و یا دارای برنامه طراحی و تولید کالای دانش‌بنیان مورد تایید مرکز رشد یا پارک علم و فناوری مربوط یا ستاد فناوری راهبردی مربوط باشد.
نهادینه‌سازی و بومی‌سازی دانش فنی از طریق تحقیق و توسعه صورت پذیرد.
دارای عملکرد تحقیق و توسعه باشد.
شرکت دارای 2 نفر نیروی انسانی تمام وقت باشد.
حداقل یک سال از تاریخ ثبت آن گذشته باشد.
عدم سوءسابقه و تخلفات مکرر در انجام تعهدات قبلی باشد.
دوسوم اعضای هیات مدیره دارای حداقل دو مورد از شرایط زیر باشد:
- حداقل مدرک کارشناسی
- حداقل 3 سال سابقه کاری یا علمی مرتبط یا سابقه مدیریتی
- حداقل یک اختراع تایید شده